تبعات کرونا در مجازی سازی ایران - ایران کلام

به گزارش ایران کلام، عزیز نجف پور آقابیگلو در نشست علمی کرونا، مجازی شدن کشورها و چالش حکمرانی و الزامات مجازی سازی ایران که در مرکز مطالعات فضای مجازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، گفت: در باب کرونا دو انگاره کلی وجود دارد؛ نخست آنکه کرونا یک پروژه است که توسط برخی اجرا شده است و دوم، کرونا یک فرایند و رخداد طبیعی از جنس بیماری های فراگیر طبیعی است. من در بین این دو انگاره و در باب ماهیت اجتماعی و سیاسی کرونا قضاوتی ندارم ولی اگر کرونا فرایند هم باشد دو اتفاق مهم رخ داده است.

وی در مورد این دو اتفاق گفت: نخست، تحولات جدی در شکل زندگی جوامع، خصوصاً از حیث مجازی شدن جوامع رخ داده و متعاقباً ابعاد جدی در جوامع ظهور یافته که نیازمند تعاملات حاکمیت ها است؛ دوم نیز حتماً یک عده در خلال این فرآیند طبیعی، دنبال پروژه های خودشان هستند و شرایط جهان شرایط رقابت قدرت ها بر اساس منافع اقتصادی و سیاسی خودشان است.

سناریوهای پیش روی جهان در پساکرونا

رئیس مرکز مطالعات فضای مجازی با اشاره به سناریوهای متعددی که پیش روی جهان واقع شده است، به ذکر دو نمونه از مهمترین آنها پرداخت:

الف- تضعیف فرایند جهانی شدن و تقویت رویکرد ملی گرایانه: بدین صورت که با این تصور که شیوع و فراگیری این بیماری نتیجه کاهش مرزهای جوامع به دلیل جهانی گرایی مفرط است و عملاً جهانی گرایی موجود، باعث شده تمام نقاط جهان درگیر این بیماری شود. لذا در این سناریو تمایلات ملی گرایانه و افزایش و تقویت حریم و مرزهای کشورها در دستور کار حکومت ها قرار می گیرد.

ب- سناریوی دوم این است که در پسا کرونا فرایندهای جهانی شدن موجود تغییری نمی کند و تلاش ها بیشتر به سمت مجازی سازی جهان سوق می یابد.

وی با بیان اینکه البته توسعه مجازی سازی جهان منحصر به سناریوی دوم نیست و در سناریوی اول هم حضور پررنگی دارد، توضیح داد: همانطور که عنوان شد مهمترین رخداد بعد از کرونا، مجازی سازی عالم است.

نجف پور در تشریح شرایط حکمرانی کشورها در عصر مجازی شدن گفت: به دلیل ماهیت فضای مجازی، نقش بازیگران عمومی و خصوصی و ملی و بین المللی بسیار پررنگ تر از فضای فیزیکی است. به همین دلیل ادبیات حکمرانی یا حکمروایی که در ذات خود متکی بر تعدد بازیگران قدرت و تقسیم بیشتر قدرت بین حکومت و سایرین است، پایدار است.

آمریکایی ها حاکم مطلق فضای مجازی و اینترنت جهانی هستند

وی گفت: الان آمریکایی ها حاکم مطلق فضای مجازی و اینترنت جهانی هستند. این سلطه و حاکمیت در لوای موسسات و شرکت های بزرگی چون آیکان و گوگل و فیسبوک و… انجام می شود و الگوی حکمرانی مجازی آمریکایی ها با عنوان زیبای چند ذینفعی یا multistakeholderism سامان می یابد. به این صورت که فضای مراوده و تعامل بین شرکت ها و مستقل از دولت ها تعریف می شود.

نجف پور خاطرنشان کرد: در این فرآیند اولاً دولت ها تضعیف می شوند و از سوی دیگر به دلیل قدرت شرکت های آمریکایی نتیجه تعامل بخش خصوصی سایر جوامع با شرکت های آمریکایی تعیین است.

رئیس مرکز مطالعات فضای مجازی با تاکید بر اینکه چین تنها کشوری است که توانسته خود را از لوای حاکمیت مجازی آمریکایی ها بیرون بکشد و با ترسیم مرزهای مجازی و اعمال حاکمیت خود بر تعامل شرکت ها و پلتفرم ها، از تضعیف حاکمیت خود جلوگیری کند، ادامه داد: عنوان Multilateralism به این الگوی چین اطلاق می شود.

مشاور سابق مرکز ملی فضای مجازی ادامه داد: درست است که جهان در ساحت فیزیکی به سمت چند قطبی شدن حرکت می کند و آمریکایی ها در حال ضعف بوده و بازیگران قدرتمندی چون چین، هند، برزیل و … در حال ظهور هستند؛ اما مجازی شدن جهان به دلیل توانایی آمریکایی ها در عرصه مجازی و حاکمیت آنها در این عرصه، منجر به تغییر این فرایند و احیای قدرت و اقتدار آمریکایی ها می شود.

نجف پور افزود: حواسمان هم باشد که در اسناد 17 گانه 2030 زیر ساخت اجرایی شدن این اسناد، فناوری اطلاعات و ارتباطات و یا همان فضای مجازی ذکر شده است.

تبعات کرونا در مجازی سازی ایران

این کارشناس سیاستگذاری فضای مجازی در باب تبعات کرونا در مجازی سازی ایران ادامه داد: کرونا باعث توسعه زندگی مجازی ایرانیان شده است. از زمان شیوع این بیماری کشور به سرعت در حال مجازی شدن است و اقتصاد، فرهنگ، آموزش،، تفریح و … همه به سرعت دارند مجازی می شوند و مصرف اینترنت چندین برابر شده است.

وی افزود: برای مثال در استان اصفهان مصرف ترافیک در اسفند ماه 4 برابر شد. آموزش و پرورش از بهمن 98 تمام آموزش های خود را در بستر پلتفرم های پیام رسان و ال ام اس (آموزش الکترونیکی) انجام داد و دانشگاه ها و پژوهشگاه ها تقریباً غالب کلاس ها و جلسات خود را مجازی برگزار کرده اند؛ حتی در سال تحصیلی جدید هم به احتمال زیاد همین منوال و حتی شدیدتر دنبال می شود.

رئیس مرکز مطالعات فضای مجازی خاطرنشان کرد: در این زمان مصرف اینترنت و حضور در فضای مجازی، به موازات تولید و مصرف محتوای فرهنگی و تفریحی افزایش جدی پیدا کرده و ارتباطات بر بستر شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها، خصوصاً شبکه های خارجی مانند واتس اپ افزایش جدی یافته است. به همین منوال غالب خدمات اجتماعی نیز مجازی شده است؛ به نحوی که رد و بدل پول کاغذی به شدت کاهش یافته و بیشتر از طریق شبکه اجرا شده است.

6 الزام برای حکمرانی ایران در فضای مجازی

نجف پور الزامات مجازی شدن جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی را با تاکید بر ضرورت در اختیار دریافت حکمرانی فضای مجازی در 5 محور اظهار داشت که شامل موارد زیر است:

اول: لازم است چشم انداز و اسناد کلان جمهوری اسلامی بر اساس آینده سایبری-فیزیکی بازطراحی شود. اگر حال فعلی و آینده محتوم کشور، مجازی-فیزیکی است معنی ندارد که در چشم انداز و اسناد بالادستی، فضای مجازی جایگاه درستی نداشته باشد و یا اینکه برنامه هفتم توسعه با رویکرد دو ساحتی سایبری-فیزیکی طراحی شود.

ما قبلاً در برنامه ششم توسعه بر اساس رویکرد دوساحتی، سیاست ها و احکام برنامه ششم را به مرکز ملی فضای مجازی و مجلس پیشنهاد دادیم ولی متاسفانه فضای مجازی محدود به فناوری اطلاعات و ارتباطات شد و هیچ دلالت روشنی به سایر حوزه های راهبردی حکمرانی جمهوری اسلامی پیدا نکرد.

دوم: اصولاً باید ساختار حاکمیت بر اساس الزامات سایبری-فیزیکی بازطراحی و ارتقا یابد و ساختارهای موجود کفاف حکمرانی مجازی جمهوری اسلامی را نمی دهند. مثلاً لازم است کمیسیون تخصصی فضای مجازی مجلس شورای اسلامی ایجاد شود.

سوم: تسریع در راه اندازی شبکه ملی اطلاعات واقعی و به صورت غیرنمایشی و بر حسب تعاریف و مصوبات شورای عالی فضای مجازی، لازمه امکان تحقق حکمرانی جمهوری اسلامی است. در وقایع آبان 98 بر همگان به صورت عینی و عملیاتی روشن شد که پیشرفت 80 درصدی شبکه ملی اطلاعات یک دروغ بزرگ بوده است.

چهارم: مردمی سازی فضای مجازی و معماری فضای مجازی بر اساس جامعه ایرانی ضرورت و الزام دیگری است که باید رعایت شود. اگر فضای مجازی یک جامعه بر بستر فناوری اطلاعات است پس ساختار اجتماعی این جامعه نیز باید متناسب با ساختار اجتماعی جامعه فیزیکی و سبک زندگی و اهداف، نیازها، ارزش ها، سلایق و فرهنگ جامعه ایرانی معماری و توسعه یابد.

اندرو فینبرگ در کتاب reinventing the internet به تفصیل این موضوع را توضیح داده است. مشارکت روش مند متخصصان داخلی در توسعه محصولات و سرویس های داخلی و بها دادن به آنها هم یکی دیگر از شاخه های مردمی سازی است.

پنجم: اعمال حکمرانی صرفاً محدود به حوزه داده نیست؛ این در حالی است که چند وقتی است که نگاه های مهندسی صرفاً از حکمرانی داده حرف می زنند در حالی که حکمرانی باید در ساحات کلان، اجتماعی و داده انجام شود که لازمه این امر تعیین مرزهای مجازی و متعاقباً اعمال حاکمیت جدی بر آنها است.

ششم: امروزه خارجی ها از طریق پلتفرم ها اقدام به مداخله در امور جامعه ایرانی می کنند که طبعاً در کنار مواجهه و کنترل این ها، باید به طور جدی توسعه پلتفرم های مختلف خدماتی و ارتباطی توسط مجموعه های داخلی در دستور قرار گیرد.