چرا خبرهای دروغ در فضای مجازی را باور می کنیم؟ - ایران کلام

به گزارش ایران کلام، نتایج یک مطالعه نشان داد که هر اندازه رویارویی با خبرهای دروغ بیشتر گردد، آن خبرها بیشتر باور می شوند و خبرهایی که آشناسازی شده اند، بیشتر از خبرهای تازه باور می شوند.

تقریبا همه رسانه ها کوشش دارند با ارائه اطلاعات کاملا نادرست یا اطلاعات درست، ولی دستکاری شده، ذهن مردم را به سوی موضوع موردنظر خود بکشانند. این اطلاعات نادرست با هدف فریب مردم و بیشتر در رسانه های فضای مجازی منتشر می گردد تا عده ای به هدف های سیاسی یا مالی خود برسند.

باورهای نادرست به ویژه درباره موضوع های کلیدی، آسیب های فراوانی برای فرد و جامعه دارد. آنالیز دلایل شکل گیری باورها اهمیت زیادی دارد. چرا که اگر مردم یک جامعه نتوانند خبر واقعی را از خبر دروغ تشخیص دهند، جامعه به تدریج از عقلانیت دور می گردد.

به همین منظور ابراهیم احدی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد بویین زهرا در پژوهشی تاثیر آشنایی را در باور کردن خبرهای دروغ فضای مجازی آنالیز کرد.

برای انجام این پژوهش، 50 هزار پیامک به مشترکان همراه اول و ایرانسل ساکن شهر تهران فرستاده شد که در آن ضمن درج لینک پرسش نامه اینترنتی، از گیرندگان پیامک درخواست شده بود: با تکمیل این پرسش نامه که تنها بیست دقیقه وقت شما را می گیرد، ضمن یاری به پیشرفت روان شناسی، در قرعه کشی یک تبلت شرکت کنید.

دو هزار و 26 نفر به این پرسش نامه پاسخ دادند که از این میان 504 نفر سن زیر 18 سال داشتند، 57 نفر دست کم یکی از پرسش ها را پاسخ نداده بودند و 10 نفر گزارش دادند که درستی پاسخ ها را از اینترنت آنالیز کردند. به همین خاطر این 571 نفر از فرایند پژوهش حذف شده و بنابراین هزار و 455 نفر در پژوهش شرکت کردند.

در این پرسش نامه 24 سرخط خبری دروغین مورد پرسش نهاده شده بود. این خبرها با دست کاری در خبرهای منتشرشده در اردیبهشت و خرداد سال 1398 (بازه زمانی انجام مطالعه) انتخاب شده بودند.

از آن جا که مردم در فضای مجازی به طور معمول تنها سرخط خبرها را می خوانند، در این پژوهش نیز از سرخط خبرها استفاده شد. همچنین تنها خبرهای بد در پرسش نامه نهاده شد؛ چرا که تجربه نشان می دهد که در کشور ما مردم بیشتر از خبرهای بد تاثیر می گیرند.

در این پژوهش سوالاتی در مورد سن، جنسیت، تحصیلات و گرایش سیاسی شرکت نماینده ها نیز پرسیده شد. همچنین از آن ها پرسیده شد که آیا سرخط های مطرح شده را با دیگران به اشتراک می گذارند یا خیر؟ این پژوهش در سه مرحله آشناسازی، ارزیابی و پیگیری (10 روز بعد از ارزیابی) انجام شد و از شرکت نمایندگان خواسته شد آشنا بودن و صحت هر خبر را نمره گذاری نمایند.

در نهایت از آن ها پرسیده شد برای آنالیز صحت اخبار از جست وجوی اینترنتی استفاده نموده اند یا خیر. همچنین به افراد گفته شده که همه خبرها دروغ بود و هدف این نظرسنجی پژوهش درباره زودباوری مردم است.

میانگین سن شرکت نمایندگان در این مطالعه حدود 27 سال بود و در بازه سنی 18 تا 39 سال قرار داشتند. 631 نفر از آن ها مرد بودند و بیشتر شرکت نمایندگان تحصیلات کارشناسی داشتند. از بین این افراد 291 نفر اصول گرا، 722 نفر بی طرف و 442 نفر اصلاح طلب بودند.

یافته های این پژوهش نشان داد که تنها یک بار رویارویی پیشین با خبرهای دروغین باعث می گردد که این خبرها در نظر افراد حقیقت (حقیقت خیالی) به نظر برسند و خبرهای آشناسازی شده، بیشتر از خبرهای تازه باور می شوند. هر اندازه رویارویی پیشین با خبرهای دروغ بیشتر گردد، آن خبرها بیشتر باور می شوند.

پژوهشگران در مورد دلیل بروز چنین رفتاری می گویند که انسان ها برای داوری درباره درستی یا نادرستی گزاره ها، به دنبال آسان ترین راه هستند و چیزی را که راحت می فهمند، راحت باور می نمایند و آشنایی قبلی به راحت فهمیدن آن ها یاری می نماید.

همچنین معین شد که رویارویی پیشین یا آشنایی با خبر حتی می تواند راست پنداری خبرهای دروغ عجیب و غریب را نیز افزایش دهد. دروغ بودن خبرهای عجیب و غریب را با اندکی اندیشیدن و بهره دریافت از دانش و منطق می توان معین کرد. این مطالعه نشان داد که دانش و منطق به سختی می توانند جلوی اثر حقیقت خیالی را بگیرد.

در انجام این مطالعه محدودیت هایی نیز وجود داشت. یکی از محدودیت ها این بود که تنها تاثیر متغیر آشنایی پیشین با خبر را مورد آنالیز قرار داده بود. در حالی که متغیرهای دیگری مثل سواد رسانه ای مخاطبان، شدت دروغ بودن خبر، موافق یا مخالف بودن با آن و گرایش سیاسی مخاطبان در باور کردن خبر تاثیر دارند.

نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان نقش اثر حقیقت خیالی در باورپذیری خبرهای دروغین فضای مجازی در آخرین شماره (پاییز 1398) فصل نامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران دانشگاه تهران منتشر شده است.،ایسنا